-
1 озын итеп
1) дли́нно2) дли́нно, до́лго, простра́нно (говорить, писать, рассказывать) -
2 озын
1. прил.1)а) в разн. знач. дли́нный, до́лгийозын юл үтү — прое́хать дли́нный путь
озын исемлек — дли́нный спи́сок
озын чәч — дли́нные во́лосы
озын керфекләр — дли́нные ресни́цы
озын җиң — дли́нный рука́в
озын арага йөгерү — бежа́ть (бег) на дли́нные диста́нции
б) длиннопо́лый, долгопо́лый ( об одежде)см. тж. озын итәклеозын халат — длиннопо́лый хала́т
озын күлмәктән — в долгопо́лом пла́тье
2) дли́нный, высо́кий ( о росте)см. тж. буйчанозын кеше — высо́кий челове́к
озын булып үсү — расти́ (высо́ким)
3) в сочет. со словами на -лыа) с дли́нным, дли́нноозын канатлы — с дли́нными кры́льями, длиннокры́лый
озын мөгезле — с дли́нными рога́ми, длинноро́гий
озын мыеклы — с дли́нными уса́ми, длинноу́сый
озын муенлы — с дли́нной ше́ей, длинноше́ий
б) высоко-, длинно-озын кәүсәле нарат — высокоство́льная сосна́
озын сабаклы үсемлек — длинносте́бельное расте́ние
4) дли́нный, дли́тельный, до́лгий, продолжи́тельный (день, перерыв, рассказ и т. п.)кышкы озын кичләр — до́лгие зи́мние вечера́
озын тормыш юлы үтү — пройти́ до́лгий жи́зненный путь
озын маҗаралар соңында — по́сле дли́тельных приключе́ний
5) протя́жный2. нареч.озын көй — протя́жная пе́сня
1) дли́ннохат бик озын язылган — письмо́ напи́сано о́чень дли́нно
2) дли́нно, до́лго, простра́нноозын сөйләү — говори́ть до́лго
озын аңлату — объясня́ть дли́нно
•- озын аяклы
- озын бармаклы
- озын борынлы
- озын ботлы
- озын буйлы
- озын гомерле
- озын гәүдәле
- озын гомерле булу
- озын гомерлелек
- озын дулкынлы
- озын җепселле
- озын җитен
- озын итеп
- озын итәкле
- озын чабулы
- озын йонлы
- озын койрыклы
- озын койрыклы песнәк
- озын колаклы
- озын колаклы ябалак
- озын куллы
- озын култык
- озын сабаклы
- озын сузык
- озын сыйраклы
- озын тарантас
- озын тезген
- озын урыннар
- озын хикәя
- озын яллы••озын гомерле булыр (булырсың) — до́лго бу́дет (бу́дешь) жить
озын колак аша — см. озын колактан
озын сүзнең кыскасы — одни́м сло́вом, коро́че говоря́
озын теллелек — долгоязы́чие
озын телләр — злы́е языки́
озын торык — верзи́ла, ды́лда прост.
озын чәч — неодобр. волоса́тик (о мужчине, чаще о юноше)
озын ял — о́тпуск
озынга китү (сузылу) — затя́гиваться/затяну́ться
- озын берлекозынга сузу (җибәрү) — затя́гивать/затяну́ть (разговор, речь, собрание, вечер, спор и т. п.)
- озын сум
- озын колак
- озын колак хәбәре
- озын колактан
- озын телле -
3 арт
1. сущ.обычно в притяж.ф.1)арттан этү — толка́ть (подтолкну́ть) сза́ди
артыңа мендәр куй — положи́ за́ спину поду́шку
нигә артыңа яшерәсең уенчыгыңны? — почему́ пря́чешь игру́шку за́ спину?
б) за́дняя (обра́тная, ты́льная, оборо́тная) сторона́ (мебели, здания, сооружения, памятника)шкафның алдын буяган, арты буяусыз — шкаф спе́реди покра́шен, а сза́ди (с обра́тной стороны́) - нет
дәфтәр артындагы тапкырлау таблицалары — табли́ца умноже́ния на обра́тной (оборо́тной) стороне́ тетра́ди
машинаның артына беркетелгән номерлар — номера́, прикреплённые сза́ди маши́ны
в) зад, за́дняя часть (телеги, трактора, вагона, автомобиля, поезда); задо́карбаның артына ябышып — ухвати́вшись за задо́к (зад) теле́ги
2) спи́нка ( стула)пинҗәкне урындык артына элү — пове́сить пиджа́к на спи́нку сту́ла
кресло артына таяну — облокоти́ться о спи́нку кре́сла
3) за́дник, задо́к разг. ( у сапог)арты тапталып беткән тапочка — та́почка со сто́птанным за́дником
4) назаты́льник ( шапки)5) разг. корма́ (у парохода, корабля)6) разг. коне́ц, после́дствие; имеет тж. индив. переводыарты ничек булыр соң бу эшнең? — а како́в же бу́дет коне́ц (после́дствие) э́той зате́и?
арты хәерле (яхшы) булсын — чтоб ко́нчилось (заверши́лось) благополу́чно (хорошо́); пусть ко́нчится добро́м
7)а) в составн.; геогр. названиях за-елга арты — заре́чье
Казан арты — Заказа́нье
Кавказ арты республикалары — закавка́зские респу́блики
бәйрәм арты көннәре — послепра́здничные дни
сугыш арты еллары — послевое́нные го́ды
8) в знач. послелога артыутырыш арты утырыш — заседа́ние за заседа́нием
көн арты көн үтә — прохо́дит день за днём
рәхмәт арты рәхмәт алу — получа́ть благода́рность за благода́рностью
б) разг. за (кем, чем, после кого, чего) (стоять в списке, занимать очередь)синең арты булырмын — я за тобо́й (по́сле тебя́) бу́ду
9) в знач. нареч. артында перен. за спино́й, за глаза́, загла́зноартымда сөйләгән сүзгә игътибар итмәскә тырышам мин — на то, что говоря́т за мое́й спино́й, стара́юсь не обраща́ть внима́ния
артында патшаны да сүгәләр — (посл.) за спино́й (за глаза́) и царя́ руга́ют
10) в знач. послелога артына за (что-л., кого-л.) (спрятаться, положить что-л.); за (кем-л., чем-л.); по, за (что-л.) прост.вокзал артына чыгу — вы́йти за вокза́л
велосипедны койма артына сөяү — прислони́ть велосипе́д за забо́ром
куаклар артына яшеренү — спря́таться за кусты́
11) в знач. послелога артындаклуб артында - бакча — за клу́бом - сад
бу күренеш артында нәрсә ята? — что кро́ется за э́тим явле́нием?
аның артында озын чират — за ним дли́нная о́чередь
артымда кыштырдау ишетелеп китте — за спино́й у меня́ послы́шался шо́рох; позади́ (меня́) послы́шался шо́рох
депутат артында халык тора — за депута́том стои́т наро́д; за спино́й депута́та стои́т наро́д
12) в знач. послелога арттан, артыннансезнең арттан барабыз — идём за ва́ми; идём сле́дом (за ва́ми)
йөгер артларыннан — беги́ вслед; беги́ за ни́ми вдого́нку
үлгән артыннан үлеп булмый — (посл.) вслед за поко́йным не умира́ют (т. е. не следует отчаиваться)
безнең арттан алырсыз — полу́чите по́сле нас (за на́ми)
синең чират минем арттан (артымнан) булыр — твоя́ о́чередь бу́дет за мной (по́сле меня́; позади́ меня́)
в) вслед, в спи́ну, вдого́нкуберәүнең артыннан кычкырып калу — кри́кнуть кому́-то вдого́нку
г) из-за спины́ (кого, чьей) (выглядывать, смотреть, появляться)ашаган артыннан ук — сра́зу по́сле еды́
чәчү артыннан бүтән эшләр башлана — вслед за се́вом начина́ются други́е рабо́ты
е) за (кем, чем); позади́ (сза́ди) (кого, чего), позади́ (себя́), за собо́й (по, за чем) прост.машина артыннан төтен боҗралары калдырып чаба — маши́на мчи́тся, оставля́я позади́ (себя́) ко́льца ды́ма
бия артыннан колыны бара — за кобы́лой идёт её жеребёнок; позади́ (сза́ди) кобы́лы идёт её жеребёнок
юл бара биек таулар артыннан — доро́га идёт за высо́кими гора́ми
ж) за (чем, кем)дан артыннан куу — гна́ться за сла́вой
олау артыннан олау үтеп тора — прохо́дит подво́да за подво́дой
балык артыннан балыкны алып кына тора — так и выта́скивает ры́бу за ры́бой
з) из-за (кого, чего)урман артыннан трактор дөбердәве ишетелде — из-за ле́са донёсся гро́хот тра́ктора
•- артына борылып карау
- артка әйләнеп карау
- артына әйләнеп карау
- артка карап
- артка карап кына
- артка карый-карый
- артка карый-карый гына
- артка карау
- артына карау
- артка тибү
- артка утыру
- арт белән утыру
- артта эшләнгән
- артта әйтелгән
- артта ясалган
- артта тартылган
- артта булган
- арттан барып
- арттан җитеп булмау
- артыннан җитеп булмау
- арттан җитә алмау
- артыннан җитә алмау
- арттан җитү
- арттан ияреп
- арттан иярү
- арттан иярүче
- арттан йөрү
- арттан йөрүче
- арттан карап калу
- арттан килеп
- артын сикертү••арт белән тыңлау — прост. слу́шать за́дом
арт кыздыру — прост. (букв. греть зад) загора́ть (на со́лнце)
арт кысу — прост. прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
арт тазарту (чистарту) — см. арт сөртү 1)
арт тайдыру — прост. уви́ливать/увильну́ть (от выполнения поручения, от участия в общем мероприятии)
арт төртергә (дә) вакыт юк — прост. присе́сть (да́же) не́когда
арт чиста (таза, коры) булу — прост. быть чи́стым (чи́стеньким)
арт юеш (чыланган) булу — прост. быть не без греха́; ры́льце в пуху́ ( у кого)
артка әйләнеп (борылып) карарга (да) өлгермәү — не успе́ть огляну́ться
артка да элмәү; колакка да элмәү — прост. и у́хом не ведёт (поведёт); и в ус не ду́ет
артка кул җитмәү — ру́ки не дохо́дят, что́бы сде́лать за собо́й (по́сле себя́) ( что)
артка кыл (да) сыймый (сыярлык түгел) — прост. не́когда (да́же, и) поверну́ться
артка су керү — см. аска су керү
артка тибеп — прост. взаше́й, в ше́ю, в три ше́и, с тре́ском прост. (выставить дебошира, прогнать лентяя с работы)
артка ут кабу — усил.; см. аска су керү
артка ут капкан кебек — прост. как угоре́лый (суетиться, бежать, спешить)
артка ут ягу — прост. жа́рить, пожа́рить, зажа́ривать, поджа́ривать прост.; сде́лать так, что́бы земля́ горе́ла под нога́ми ( у кого)
арттан караганда беренче — пе́рвый сза́ди, после́дний
арттан төтен чыгу — прост. (аж) дым идёт
арттан төшү — см. артка төшү 1)-4)
арттан чыгару — прост. сочиня́ть/сочини́ть; выду́мывать/вы́думать
арттан чыгу — см. артка төшү 3)
- арт белән борылуартыннан төшү — гна́ться ( за кем), пресле́довать
- арт белән киртә җимерү
- арт бирү
- арт борыр урын юк
- арт борыр урын да юк
- арт сөртү
- артка төшү
- артка үтү
- артына төшү
- артыннан йөрү 2. прил.1) за́дний (шина, колесо автомобиля)арт тәгәрмәч — за́днее колесо́
арт кесә — за́дний карма́шек (карма́н)
автобусның арт ишеге — за́дние две́ри авто́буса
2) за́дний (огород, сад, плетень)арт капка — за́дние воро́та
3) разг. за́дний, обра́тный, ты́льный, оборо́тныйбинаның арт ягы — за́дняя сторона́ зда́ния
витринаның арт ягы — обра́тная сторона́ витри́ны
•- арт ишек- арт ишектән
- арт сан
- арт саңаклылар
- арт юл куышлыгы
- арт як••арт аяк белән йөрү — ходи́ть (стоя́ть) на за́дних ла́пках
арт санны онытып — прост. неприли́чно забы́вшись ( спать)
арт ягы йомшак (сыек) — ненадёжный, сла́бый
арт ягы нык (таза) — прост. кре́пкий, спра́вный ( хозяин); чу́вствует себя́ кре́пким (уве́ренным); сиди́т кре́пко; кре́пкий (спра́вный) мужи́к (хозя́ин)
арт якка су керү — см. аска су керү
арт якка тибү — см. артка тибү
арт якка үтү — см. артка үтү
-
4 алагаем
1. нареч.; разг.1) непоме́рно, порази́тельно, неесте́ственно; ужа́сно, стра́шно, черто́вски (большой, широкий, толстый, длинный, тяжёлый, крепкий)алагаем авыр кәрзин — черто́вски тяжёлая корзи́на
алагаем зур кул — непоме́рно больша́я рука́; така́я больша́я рука́
алагаем озын буйлы — о́чень высо́кого ро́ста
кулны алагаем киң җәю — непоме́рно (широко́) развести́ ру́ки
2) так мно́го (тяжело́) (нагрузить что, положить груз); че́рез край (ме́ру), сверх ме́рыйөкне алагаем төяү — загрузи́ть воз сверх ме́ры
3) изо (со) всей си́лы (мо́чи), изо все́х си́л, со всей си́лой (напрягаться, замахнуться): вовсю́алагаем(га) китереп сугу — уда́рить изо все́х си́л
2. прил.җил алагаем котыра — ве́тер вовсю́ разошёлся
1) обычно предик. большу́щий прост.; огро́мный, грома́дныйгәүдәсе алагаем, ә көче балаларныкыдай — ро́ста он огро́много, а си́лы - как у дете́й
2) велика́н, богаты́рь, -исполи́н, -гига́нт; огро́много (громо́здкого) ро́ста, богаты́рского сложе́ния ( человек)алагаем ир — мужчи́на-велика́н; мужчи́на огро́много ро́ста
•- алагаем итеп -
5 шома
1. прил.1)а) гла́дкий, ро́вный, без шерохова́тостей; остро́ганныйшома такта — гла́дкая доска́
б) ско́льзкий ( лёд)2) лакиро́ванный, полиро́ванный, отполиро́ванный, гла́дкий до бле́ска; лощёный3) гла́дкий; прямо́й, не зави́тый (о волосах, о мехе)кара шома чәчләр — чёрные прямы́е во́лосы
озын шома йонлы эт — соба́ка с дли́нной гла́дкой ше́рстью
4) перен. отко́рмленный, жи́рный, упи́танный, по́лный, гла́дкий прост. (о теле, лице человека, о животных)шома ак йөзле офицер — офице́р с бе́лым упи́танным лицо́м
шома муен — гла́дкая ше́я
5) перен.а) гла́дкий, скла́дный, пла́вный (текущий легко, без затруднения - о речи, мысли); стро́йный, зако́нченный, закруглённыйтелгә шома түрәләр — гла́дкое на язы́к нача́льство
шома фразалар — закруглённые фра́зы
б) бо́рзый уст., бе́глый (о письме, чтении)6) перен. то́чный, аккура́тный; иску́сныйшома хәрәкәтләр белән — то́чными (иску́сными) движе́ниями
7) перен.; разг. хи́трый, ло́вкий; искушённый; быва́лый, вида́вший ви́ды ( о человеке)шома егетләр — ло́вкие па́рни
шома ялганчы — ло́вкий плут
шома җавап — хи́трый отве́т
8) перен.; разг. франтова́тый, фасо́нистый, форси́стый прост.шома (киенгән) егет — франтова́тый па́рень
2. нареч.шома кыяфәт — фасо́нистый вид
1) гла́дкошома итеп ышкыланган такта — гла́дко вы́струганная доска́
шома таралган чәчләр — гла́дко причёсанные во́лосы
2)а) скла́дно, гла́дко, пла́вно; без запи́нки (читать, писать, говорить)татарча бик шома сөйли — по-тата́рски говори́т гла́дко (без запи́нки)
б) перен. мастерски́, уме́ло, иску́сноул шома чыгыш ясарга өйрәнгән, телдәрләнә — он научи́лся выступа́ть, ведёт речь иску́сно (мастерски́)
хикәя шома язылган — расска́з напи́сан уме́ло
3) перен. гла́дко, (вне́шне) без противоре́чийотчёт шома төзелгән — отчёт соста́влен гла́дко (ни сучка́, ни задо́ринки)
4) перен. о́чень уме́ло, без затрудне́ний, без поме́хшома яшәү — жить уме́ючи
эшне шома йөртү — уме́ло вести́ де́ло
шома гына — гла́дко, без затрудне́ний; без тре́ния; благополу́чно
эшләр шома гына барганда — когда́ дела́ шли, каза́лось бы, без поме́х
5) в ф. шомага начистоту́; чистово́йшомага кыру — чистово́е точе́ние
•- шома вал
- шома карама
- шома кәгазь
- шома көпшә
- шома көпшәле мылтык
- шома таш
См. также в других словарях:
озын — с. 1. Озынлыгы зур булган; сузынкы; киресе: кыска. Озынлыгы кирәгеннән артык, таман түгел. Буйга зур булган (кеше тур.) 2. Озакка сузылган Күптәннән, озак вакытлардан килгән. Сузынкы, озак яңгырый торган (тавыш, көй һ. б. тур.). Күп вакыт сорый… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аяк — I. 1. Кешенең, кошларның һәм хайваннарның йөрү өчен хезмәт итә торган очлыгы 2. Мебель, механизм кебек нәрсәләрнең идәнгә, җиргә һ. б. ш. утыртып, бастырып, терәп куя торган җайланмасы 3. Күп һәм озын итеп (күпмедер метр кертеп) уралган җеп… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бурт — Туфрак, салам ише белән ябып, озын итеп салынган бәрәңге яшелчә өеме … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
каеш — 1. Озынча күн тасма 2. Күннән һ. б. ясалган билбау 3. Әйләнү хәрәкәтен бер шкивтан икенчесенә тапшыру өчен күннән яки тыгыз, нык материалдан озын итеп эшләнгән, очлары бер берсенә тегелгән киң тасма … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
лава — I. Вулканнан (янар таудан) атылып чыга торган кызу сыек матдә. II. ЛАВА – Дошманны фланглардан һәм тылдан уратып алу өчен атлы сугышчыларның атака вакытындагы сугышчан тәртибе; шундый атака өчен төзелгән отряд. III. ЛАВА – Казылма байлыкларны… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
каз — Озын муенлы ак яки соры, эре су кошы. Ашамлык итеп хәзерләнгән каз ите … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
түр — 1. Өйнең, бүлмәнең ишеккә каршы ягы. Өйнең эчкәреге ягы, хөрмәтле урын (анда гадәттә кунакларны утырталар) 2. Өйнең пөхтәрәк итеп җыештырылган эчке зур бүлмәсе (кухняга, йокы бүлмәсенә каршы куела) 3. с. Түрдәге, ишеккә каршы яктагы, алдагы,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
багана — 1. Вертикаль торышта кузгалмаслык итеп җиргә беркетелгән бүрәнә, юан терәү һ. б.. Һавага текә күтәрелгән ялкын, төтен, тузан һ. б. тур. 2. күч. Яссылык яки өслектә буй буй төшкән нәрсәләр: юллар, сызыклар; мәс. чигүдә, бәйләүдә һ. б. орнаментлы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
басма — I. и. 1. Баскычның басып менә торган аратасы яки киртләче 2. Өйалды баскычы. Басып яки утырып тору өчен бер генә тактадан торган җайланма көймә б. сы 3. Су кырыеннан эчкәрәк кереп басып торырга (йөрергә) уңайлы булсын өчен ясалган, корылган… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитү — I. ф. 1. Нин. б. урынга яки берәр әйбер янына килү, аны белән тигезләнү. Әйбернең озынлыгы (яки киңлеге) берәр нәрсәгә кадәр сузылуны, башы, очы шул әйбер белән тигезләнүне аңлата 2. Хәрәкәттәге кеше яки әйбернең артыннан куып барып тоту яисә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
көрсенү — Нин. б. хисне, кайгыны белдереп озын һәм тирән итеп сулау яки сулыш чыгару … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге